Εννοιολογικοί Χάρτες

Ο Τζόζεφ Νόβακ με τους συνεργάτες του, τη δεκαετία του 1970, κατασκεύασαν τους εννοιολογικούς χάρτες. Μετά από μελέτες, καταγραφές και αναδράσεις, κατέληξαν στη χρήση των ιεραρχημένων εννοιολογικών χαρτών. Οι εννοιολογικοί χάρτες είναι δυσδιάστατοι και παρουσιάζουν συγκεκριμένες έννοιες, σε λογική, ιεραρχική σειρά. Οι έννοιες τοποθετούνται ιεραρχικά, με την ανώτερη (σύνολο) ιεραρχικά έννοια στην κορυφή. Στα πλαίσια του σχολείου, η ανώτερη έννοια θα μπορούσε να είναι το θέμα που πρόκειται να συζητηθεί. Οι έννοιες ενώνονται με βέλη, τα οποία περιγράφονται με συνδετικές λέξεις ή φράσεις. Κάθε έννοια εμφανίζεται μόνο μία φορά σε κάθε εννοιολογικό χάρτη, ενώ οι έννοιες θα πρέπει να γίνονται διαρκώς και πιο εξειδικευμένες. Στη βέλτιστή του εκδοχή, ο χάρτης πλαισιώνεται κι από παραδείγματα. Για την κατανόηση κάθε έννοιας μέσα στον εννοιολογικό χάρτη, σημαντικές είναι οι συνδέσεις με τις άλλες έννοιες.

Ένα παράδειγμα εννοιολογικού χάρτη παρουσιάζεται στην εικόνα από πάνω, όπου ως κορυφαία έννοια χρησιμοποιούνται τα "Ζώα". Η κατασκευή του εννοιολογικού χάρτη έχεις ως σκοπό να αποκαλύψει τις σκέψεις και τις απόψεις του συγγραφέα κι όχι να επαναλάβει απομνημονευμένες έννοιες. Για το λόγο αυτό, η δομή κάθε χάρτη είναι μοναδική, ανάλογα με το συγγραφέα, και αντανακλά τις εμπειρίες του και τις πεποιθήσεις του.

ImageΗ χρήση του εννοιολογικού χάρτη συχνά συνδέεται με τον εποικοδομητισμό, καθώς ο εννοιολογικός χάρτης αποτελεί πολύ καλή αφετηρία για την εποικοδομητική διδασκαλία. Όσο αφορά τον εποικοδομητισμό, σε γενικές γραμμές ο Νόβακ τον περιγράφει ως τη θεωρία που αποδέχεται πως από τη γέννηση έως τα γηρατειά ή το θάνατο, τα άτομα οικοδομούν κι ανοικοδομούν τις έννοιες των γεγονότων και των αντικειμένων που παρατηρούν. Για τους κονστρακτιβιστές, η γνώση δημιουργείται και δεν ανακαλύπτεται. Ακόμη κι αυτοί που ασκούν κριτική στον κονστρακτιβισμό παραδέχονται την επιτυχία του, στη δημιουργία ενός σημαντικού συνόλου εμπειρικών δεδομένων που έχουν συνεισφέρει στη γνώση μας και την κατανόηση των δυσκολιών κατά τη διδασκαλία της σχολικής επιστήμης.

Βιβλιογραφικές αναφορές περιγράφουν τα πλεονεκτήματα τις εποικοδομητικής διδασκαλίας στη βιολογία, ενώ διαπιστώνονται βελτιώσεις στα αποτελέσματα δοκιμασιών, στην συμπεριφορά των μαθητών, και τη διασκέδασή τους καθώς ενασχολούνται με το αντικείμενο. Ο Κονστρακτιβισμός δίνει έμφαση στο γεγονός πως η επιστήμη είμαι μία δημιουργική ανθρώπινη προσπάθεια με ιστορικές και πολιτισμικές αναφορές και πως η γνώση της δεν είναι ποτέ απόλυτη και δογματική.

Η ανάπτυξη τέτοιας δομημένης κι αναδομημένης γνώσης, μπορεί να παρουσιαστεί γραφικά με τη χρήση των εννοιολογικών χαρτών. Η μάθηση που βοηθά τη συγκεκριμένη διαδικασία γνωστικής ανοικοδόμησης, θα επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα. Η διαδικασία της σχεδίασης θεωρείται επίσης πως βοηθά στην αποκάλυψη στους μαθητές των σχέσεων που δεν είχαν διαπιστωθεί νωρίτερα, και δρα ως μία εστία για επικοινωνία μεταξύ μαθητών και καθηγητών. Αυτό φαίνεται και από τις παρατηρήσεις των Νόβακ και Γκόγουιν, πως "η σχεδίαση εννοιολογικών χαρτών από μαθητές και καθηγητές συχνά αποκαλύπτει νέες σχέσεις κι επομένως νέες ερμηνείες, ή τουλάχιστον ερμηνείες που δεν ήταν συνειδητοποιημένες πριν από την κατασκευή του χάρτη". Ο Γουάντερσι, έκανε ένα βήμα περαιτέρω αναφέροντας πως "η χαρτογράφηση και η κατασκευή των εννοιολογικών χαρτών, δείχνει πως ο μαθητές γνωρίζει και καταλαβαίνει" .

Βιβλιογραφία

Lord, T.R. (1997) A comparison between traditional and constructivist teaching in college biology. Innovative Higher Education, 21(3): 197 - 216
Novak, J.D. and D.B. Gowin (1984) Learning how to learn. Cambridge, CUP.
Novak. J.D. and D. Musonda (1991) A twelve-year longitudinal study of science concept learning. American Educational Research Journal, 28(1): 117 - 153
Novak, J.D. (1998) Learning, creating and using knowledge: Concept maps as facilitative tools in schools and corporations. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates
Novak, J.D. (1998) The pursuit of a dream: education can be improved. In: Mintzes, J.J., J.H. Wandersee and J.D. Novak (Eds.) Teaching science for understanding: A human constructivist view. San Diego, Academic Press pp. 3 - 28
Osborne, J.F. (1996) Beyond constructivism. Science Education, 80(1): 53 - 82
Vygotsky, L.S. (1978) Mind in Society. Edited by Cole, M., V. John-Steiner, S. Scribner and E. Souberman. Cambridge. Mass., H.U.P
Wandersee, J.H. (1990) Concept mapping and the cartography of cognition. Journal of Research in Science Teaching, 27(10): 923 - 936.

http://www.biologyinschool.gr